Non- Alcoholic Fatty Liver Disease – NAFLD
سیده نیلوفر توکلی لاهیجانی
مشاور تغذیه و رژیم درمانی
کارشناس ارشد تغذیه ورزش
بیماری کبد چرب غیرالکلی یک بیماری مزمن کبدی و متاسفانه بسیار شایع است و دامنه‌ی گسترده‌ای از علائم بالینی (از کبدچرب بدون علامت تا التهاب شدید کبد به همراه فیبروز وگاهی سیروز) را در بر میگیرد.
چاقی، خصوصا چاقی شکمی، مقاومت به انسولین و عدم تحمل گلوکز (IGT) و دیابت نوع دو و افزایش چربی خون، از جمله مهمترین علل بروز کبد چرب غیر الکلی هستند. از جمله دیگر عوامل خطر این بیماری می‌توان به افزایش سن و یائسگی، سابقه‌ی خانوادگی، سوءتغذیه، کاهش وزن شدید، داروهایی همچون گلوکوکورتیکوئیدها و متروتروکسات و برخی بیماری‌ها نظیر بیماری التهابی روده اشاره کرد. تعداد فزاینده‌ای از بیماران مبتلا به این بیماری علی‌رغم وزن نرمال، به‌علت رژیم غذایی ناسالم درگیر چاقی شکمی و مقاومت به انسولین هستند و در برخی مطالعات بین بروز این بیماری و دریافت بالای چربی اشباع یا کربوهیدرات ارتباط مشاهده شده است.
با توجه به قطعی نبودن بی‌خطری و اثربخشی درمان دارویی و ارتباط قوی چاقی و ابتلا به این بیماری، کاهش وزن تدریجی، اولین و مهمترین روش درمانی این بیماری محسوب می‌شود و این تغییر با رژیم غذایی و تغییر ترکیب رژیم غذایی و افزایش فعالیت بدنی و اصلاح شیوه‌ی زندگی، منجر به بهبود آنزیم‌های کبدی، کاهش تجمع چربی در کبد و در برخی موارد کاهش درجه‌ی التهاب و فیبروز کبد و مانع پیشرفت ضایعه‌ی کبدی می‌شود.
بنابراین زدودن کالری‌های اضافه با یک برنامه‌ی غذایی ثابت و کاهش وزن در افراد دارای اضافه وزن و چاقی و حفظ وزن در محدوده‌ی طبیعی پیشنهاد می‌شود. کاهش حداقل ۵ تا ۱۰ درصدی وزن جهت نرمال کردن آمینوترانسفرازها کافی است. رژیم‌های غذایی متعادل در کنار رفتاردرمانی با کاهش وزن ملایم بعد از گذشت سه ماه، منجر به کاهش تجمع چربی کبد و همچنین کاهش التهاب و فیبروز کبدی میشوند و تاثیر مثبت رژیم‌های غذایی در صورت ادامه به مدت طولانی‌تر به همراه فعالیت بدنی، تحت نظر مشاور تغذیه افزایش می‌یابد. قابل ذکر است که روند کاهش وزن سریع منجر به تشدید و پیشرفت بیماری به سمت سیروز خواهد شد.
شیوه‌ی زندگی درمانی
Therapeutic lifestyle change (TCL)
رژیم غذایی با تغییر ترکیب غذایی (ترکیب درشت مغذی‌ها در رژیم غذایی) حتی بدون ایجاد تغییر در محتوای کالری برنامه‌ی غذایی بسیار حائز اهمیت است و این تغییر ترکیب غذایی با کاهش میزان دریافت چربی به کمتر از ۳۰ درصد کالری دریافتی و با محدودیت مصرف منابع غذایی حاوی اسید چرب اشباع«SFA»، اسیدهای چرب ترانس و کلسترول، کربوهیدرات‌های ساده و منابع کربوهیدرات با شاخص گلایسمیک بالا و افزایش دریافت منابع حاوی اسیدهای چرب چند باندی غیراشباع «PUFA» و اسیدهای چرب با یک باند غیراشباع «MUFA» و منابع امگا ۳ و همچنین کاهش دریافت منابع کربوهیدرات به حدود ۵۰ درصد از کالری دریافتی روزانه و با تاکید بر دریافت منابع کربوهیدرات پیچیده و منع مصرف قندهای ساده و افزایش دریافت منابع فیبر به همراه فعالیت بدنی امکان‌پذیر است.
تغییر ترکیب رژیم غذایی
مقدار و نوع چربی مصرفی:
رعایت رژیم غذایی کم‌چرب نسبت رژیم‌های غذایی پرچرب، میزان چربی کبد را کاهش می‌دهد و این تغییر حتی بدون کاهش کالری دریافتی و کاهش وزن نیز امکان‌پذیر است. توصیه می‌شود جهت کاهش چربی‌های اشباع و افزایش میزان دریافت چربی‌های غیراشباع، میزان مصرف گوشت قرمز و غذاهای فست فود را محدود و در عوض دریافت ماهی و منابع امگا ۳ را افزایش دهند. اسید چرب امگا ۳ مخصوصا روغن ماهی، با افزایش حساسیت به انسولین، کاهش محتوای تری‌گلیسرید کبدی، کاهش میزان آنزیم‌های کبدی در سرم و کاهش التهاب کبد در محافظت از آن نقش دارد.
اسیدهای چرب تک باندی
(MUFA: Monounsatured Fatty Acid)
از طریق کاهش کلسترول LDL و کلسترول توتال اثرات مفیدی دارد و همچنین با کاهش تجمع در کبد و افزایش رها شدن چربی از کبد، بازگشت اسیدهای چرب از بافت چربی به کبد را کاهش می‌دهد و در نتیجه موجب بهبود التهاب کبد می‌شود. روغن هسته‌ی انگور، روغن ذرت، روغن آفتابگردان از منابع MUFA هستند.
کربوهیدرات، شکر و نوشیدنی‌های غیر الکلی:
مصرف بیش از حد منابع کربوهیدرات ساده، مانند قند و شکر با افزایش دریافت کالری موجب افزایش احتمال چاقی، دیابت، سندروم متابولیک، کبدچرب و بیماری قلبی و عروقی و به‌دنبال آن کبدچرب می‌شود. رژیم‌غذایی غنی از قندهایی با سرعت جذب بالا مانند گلوکز، ساکاروز و فروکتوز با افزایش سنتز تری‌گلیسرید در کبد، منجر به کبدچرب می‌شود. توصیه می‌شود مبتلایان به این بیماری مصرف این قندها و نوشیدنی‌های غیر الکلی حاوی شیرین‌کننده‌ها را کاهش دهند. قابل ذکر است که نوع کربوهیدرات مصرفی از مقدار کلی دریافت آن‌ها در رژیم‌غذایی مهمتر است.
فعالیت بدنی:
فعالیت هوازی متوسط تا شدید به مدت حداقل ۳۰ دقیقه به صورت روزانه یا حداقل ۵ بار در هفته (نظیر پیاده‌روی، شنا، دوچرخه‌سواری) همراه با تمرینات مقاومتی ۲ بار در هفته در کنار رژیم غذایی مناسب به‌عنوان بخشی از مداخله‌ی اصلاح شیوه‌ی زندگی به‌منظور افزایش اکسیداسیون چربی‌ها و بهبود استئاتوز و سندروم متابولیک مستقل از کاهش وزن و کاهش خطر دیابت نوع دوم و مقاومت به انسولین، فشار خون و چربی خون بالا می‌تواند در درمان بیماری کبد چرب غیر الکلی مفید واقع شود.
بررسی اثربخشی مکمل‌ها:
کاهش میزان ویتامین D سرم به سبب مقاومت به انسولین با افزایش شدت بیماری کبدچرب، التهاب، فیبروز کبد در ارتباط است، بنابراین در صورت کمبود ویتامین، مکمل آن به عنوان یک درمان تکمیلی در کنار دیگر درمان‌های موجود، جهت پیشگیری و کاهش التهاب و پراکسیداسیون لیپیدی NAFLD می‌تواند در نظر گرفته شود.
مکمل امگا ۳؛ شایع‌ترین مکمل در درمان کبد چرب: با افزایش حساسیت به انسولین و کاهش تجمع تری‌گلیسیرید در کبد و اثر ضدالتهابی منجر به کاهش آسیب کبدی می‌شود. در چربی‌های گیاهی مانند کانولا، روغن دانه‌ی کتان و منابع دریایی مانند ماهی سالمون یافت می‌شود.
مکمل‌های آنتی‌اکسیدانی مانند سیر، قهوه، ویتامین E و ویتامین C با کاهش استرس اکسیداتیو، اسیدهای چرب غیر اشباع PUFA و MUFA، ویتامین D، روی با اثرات ضدالتهابی، دارچین، کارنیتین، کوئرسیتین، زردچوبه، زنجبیل با افزایش حساسیت به انسولین در مقابل مقاومت به انسولین این بیماران به بهبود وضعبت کبدی کمک می‌کنند.
مکمل یاری پروبیوتیک‌ها در بیماران NAFLD با کاهش تجمع چربی در سلول‌های کبدی، کاهش مقاومت به انسولین، کاهش قندخون ناشتا و فاکتورهای التهابی درکنترل بیماری تاثیر مثبت داشته و بررسی‌های بیشتر در زمینه‌ی حمایت از مصرف این مکمل‌ها حائز اهمیت می‌باشد.
در نهایت می‌توان این طور نتیجه‌گیری کرد که در بیماران مبتلا به کبدچرب غیر الکلی، اصلاح شیوه‌ی زندگی و کاهش وزن از طریق رعایت رژیم غذایی مناسب، کاهش میزان دریافت منابع اسیدهای چرب اشباع، اسیدچرب ترانس و کلسترول و محدودیت مصرف کربوهیدرات‌های ساده و افزایش دریافت منابع غذایی PUFA و MUFA به همراه فعالیت بدنی می‌بایست خط اول درمان در نظر گرفته شود.
در تمام بیماران NAFLD فارغ از شدت بیماری پیشنهاد می‌شود:
- در صورت مصرف مشروبات الکلی، به ترک آن‌ها اقدام شود.
- کنترل بیماری زمینه‌ای مانند دیابت جهت کنترل بیماری کبد چرب حائز اهمیت است.
- میزان مصرف میوه و سبزی و حبوبات به جهت افزایش دریافت منابع فیبر در برنامه‌ی غذایی روزانه افزایش یابد.
- کاهش مصرف چربی‌های اشباع با محدودیت مصرف گوشت‌های پرچرب و امعا و احشا، لبنیات پرچرب، کره، مارگارین، روغن جامد اعمال گردد و گوشت‌های بدون چربی و فرآوردههای لبنی کم‌چرب در حد اعتدال مصرف شوند.
- دریافت شیرین‌کننده‌های کالریک (قندهای ساده مانند قند و شکر) و مواد غذایی سرشار از مواد قندی (شیرینی، شکلات و… ) به حداقل کاهش یابد.
- نیمی از کربوهیدرات دریافتی روزانه سبوس‌دار باشد.
- ماهی و آبزیان به صورت کبابی یا فرپز در برنامه‌ی غذایی هفتگی گنجانده شود.
- نوشیدن آب کافی در طول روز توصیه می‌شود.
- فعالیت بدنی هوازی و مقاومتی در کنار هم توصیه می‌شود.
منابع:
- Bellentani, S. , Dalle Grave, R. , Suppini, A. , Marchesini, G. , & Fatty Liver Italian Network (FLIN). (2008). Behavior therapy for nonalcoholic fatty liver disease: the need for a multidisciplinary approach. Hepatology, 47(2), 746-754.
- Rusu, E. , Enache, G. , Jinga, M. , Dragut, R. , Nan, R. , Popescu, H. ,… & Costache, A. (2015). Medical nutrition therapy in non-alcoholic fatty liver disease–a review of literature. Journal of medicine and life, 8(3), 258.
- Marchesini, G. , Petta, S. , & Dalle Grave, R. (2016). Diet, weight loss, and liver health in nonalcoholic fatty liver disease: Pathophysiology, evidence, and practice. Hepatology, 63(6), 2032-2043.
۱- توکلی، رحمتی نجار کلائی، ملکمی، اسما، & دیزوی. (۲۰۱۸). ارتباط بین مصرف غذاهای فوری با کبد چرب غیر الکلی: در مردان یک مطالعه‌ی مورد-شاهدی. مجله‌ی غدد درون‌ریز و متابولیسم ایران، دوماهنامه پژوهشی مرکز تحقیقات غدد درون‌ریز و متابولیسم، ۲۰(۱)، ۲۲-۳۰٫
۲- قائمی، طالبان، فروغ اعظم، حکمت دوست، آزیتا، رفیعی،… & فاخری. (۲۰۱۳). اثر رژیم‌غذایی کاهش وزن بر بیماری کبدچرب غیرالکلی، مجله علوم تغذیه و صنایع غذایی ایران، ۸ (۲)، ۱۲۳-۱۳۴٫
۳- شریفی، (۲۰۱۵)، بررسی اثر مکمل یاری ویتامین D بر سطوح سرمی آنزیم‌های کبدی، شاخص‌های آسیب اکسیداتیو و نشانگرهای التهابی در افراد مبتلا به کبد چرب غیرالکلی: مطالعه کارآزمایی بالینی تصادفی کنترل شده Doctoral dissertation, دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی جندی شاپور اهواز.
۴- اسلام پرست طناز، پوستچي حسين، زماني فرهاد، شرف خواه مريم، ملك زاده رضا، & حكمت دوست آزيتا. تاثير مکمل ياري سينبيوتيک بر آنزيم‌هاي کبدي، شاخص هاي التهابي و ميزان فيبروز کبدي در افراد مبتلا به بيماري کبد چرب غيرالکلي: کارآزمايي باليني تصادفي شده دو سوکور.
ارسال دیدگاه